Дзеці караля Эйлпа

Даўным-даўно ля падножжа пагоркаў, пакрытых ільдамі, у густым ценю стогадовых дрэваў адбылася бітва паміж каралём Эйлпа і друідамі. І калі яна скончылася, кароль разам са сваімі ваярамі ляжаў на зямлі мёртвы, а друіды шпацыравалі па ягоным палацы ды гарланілі свае дзікія пераможныя песьні.

І раптам яны заўважылі абодвух дзяцей караля Эйлпа: дзяўчынка і хлопчык сядзелі, скурчыўшыся, ля вялізных дзьвярэй. Іх паднялі і з радаснымі крыкамі пацягнулі да важака.
– Дзяўчынку мы забярэм з сабой, – вырашылі друіды. – І няхай усе ведаюць, што з гэтай хвіліны яна належыць нам!
У той жа момант адна зь іхных жанчынаў дакранулася да паланянкі і беласьнежная скура дзяўчынкі зрабілася зялёнай, як трава.

Але друіды яшчэ ня вырашылі, што ім рабіць з сынам караля Эйлпа. А ён раптам вырваўся ў іх з рук і пабег хутчэй за аленя ў напрамку гор. Ён бег, не спыняючыся, ажно пакуль не падняўся на вяршыню гары Бэн-Глойн, што азначае “Шкляная гара”. На яе ледзяной вяршыні ён і заснуў у тую ноч. Але пакуль ён спаў, адзін друід знайшоў яго і зачараваў, ператварыўшы ў паляўнічага сабаку, пасьля чаго ізноў вярнуў гаротнага хлопчыка ў палац. Але ён не пазбавіў каралевіча мовы.

Друіды, зьбіраючыся пакінуць палац караля Эйлпа, вырашылі ня браць з сабой каралеўну, бо яна мусіла даглядаць свайго брата. Да таго ж яна адмаўлялася падпарадкоўвацца іхным жанчынам, і тыя былі рады пазбыцца яе.
– Зялёная дзяўчынка і паляўнічы сабака будуць жыць разам у доме свайго бацькі, – прамовіў важак друідаў. – Мы іх зачаравалі, і нашыя магутныя чары ня пройдуць, пакуль не адбудуцца дзьве падзеі. Калі якая-небудзь дзяўчына добраахвотна пагадзіцца застацца тут назаўсёды і не пакідаць паляўнічага сабаку, каралевіч ізноў ператворыцца у чалавека. А калі каралеўну пацалуе прынц, яе скура ізноў зробіцца такой жа белай, як і была раней.

Каралеўна стаяла ля ўваходу ў палац, абвіўшы зялёнай рукой шыю паляўнічага сабакі, а важак друідаў перад тым, як назаўсёды пакінуць гэтае месца, прамовіў яшчэ адно прароцтва:
– Косьці вашага бацькі і ягоных ваяроў застануцца тут. Іх высушыць сонца і адмыюць дажджы. І будуць ляжаць яны, непахаваныя, ажно пакуль дзеці вашых дзяцей не пакладуць іх у труны і не засыплюць зямлёй.

Шмат гадоў брат і сястра жылі самотна ў бацькоўскім доме, уся зямля вакол якога зарасла буйной цёмна-зялёнай папарацьцю. Зялёнаскурая дзяўчынка вырасла і ператварылася ў высокую, стройную паненку. Яна блукала па апусьцелых пакоях бацькоўскага палаца і зялёныя валасы рассыпаліся ў яе па плячах. Ні на крок не адыходзіў ад яе паляўнічы сабака з чалавечымі вачыма. Ён умеў размаўляць, і ў ягонай душы жылі мары, уласьцівыя ўсім маладым людзям.

І вось калі брат і сястра сталі дарослымі, сусед іхнага загінуўшага бацькі, кароль Эрбі, вырушыў у паход, узяўшы з сабой тры сотні ваяроў. Не пасьпелі яны дайсьці да гор, як зь неба спусьціўся густы белы туман, і кароль згубіў сьцяжынку, па якой ішоў.
– Трымайцеся бліжэй да мяне! – крыкнуў ён сваім спадарожнікам.
На ягоны крык адгукнулася толькі сто чалавек. А кароль усё ішоў ды ішоў наперад і нарэшце заўважыў справа ад сябе слабае пабліскваньне ціхага горнага возера і зноўку крыкнуў:
– Трымайцеся бліжэй да мяне!
Гэтым разам адгукнулася толькі дваццаць ваяроў.

Кароль схапіўся за меч, нібыта жадаючы рассекчы ім туман, і зноў пайшоў наперад. А калі зьлева ад сябе ён здолеў разгледзець ледзьве бачныя абрысы магутнай яліны, гукнуў у трэці раз:
– Трымайцеся бліжэй да мяне!
Але цяпер ужо адгукнуліся толькі тры ваяры. І калі, прабіраючыся праз буйную папараць, ён у апошні раз паклікаў сваіх спадарожнікаў, на ягоны крык ніхто не адгукнуўся, і ён зразумеў, што застаўся адзін.

Зь мячом у руцэ ён стаяў, не кранаючыся зь месца, пакуль туман ня ўзьняўся над пагоркамі і, ператварыўшыся ў шматлікія празрыста-белыя ветразі, не паплыў па сіняму небу. І тут падарожнік убачыў перад сабой палац караля Эйлпа. Буйная цёмна-зялёная папараць расла ў шчылінах ягоных старых сьценаў, паскараючы іхняе разбурэньне.

Кароль Эрбі зь вялікай асьцярогаю наблізіўся да брамаў, якіх ніхто не ахоўваў, і ўвайшоў у бязьлюдны двор. Ён па-ранейшаму быў усыпаны касьцямі тых, хто загінуў у бітве з друідамі. Косьці гэтыя ўжо высушыла сонца і выбелілі дажджы. “Пэўна, калісьці тут адбылася страшная бітва!” – падумаў кароль Эрбі і накіраваўся да ўваходу ў палац, але па дарозе выпадкова зачапіў нагой чыйсьці чэрап. Гэта быў чэрап самога караля Эйлпа. Ён пакаціўся па двару, і раптам агромістыя дзьверы палаца адчыніліся і адтуль выскачыў разьюшаны паляўнічы сабака. Ён накінуўся на караля Эрбі, паваліў яго на зямлю і гатовы быў ужо ўчапіцца яму ў горла. Нечаканы напад вельмі напалохаў караля, але яшчэ больш ён спужаўся, калі з ашчэранай сабачай пашчы з вострымі ікламі пачуўся чалавечы голас.

– Ты апаганіў косьці майго бацькі! – злосна зарыкаў сабака. – Ты таптаў сваімі бруднымі нагамі тых, што асуджаныя ляжаць непахаванымі, ажно пакуль дзеці нашых дзяцей не пакладуць іх у труны і не засыплюць зямлёй!
– Зжалься нада мною! – ускрыкнуў кароль Эрбі, трасучыся ад жаху. – Я ня ведаю, хто ты, але прашу цябе: не забівай мяне!

Раптам з палаца данёсься звонкі дзявочы галасок:
– Не чапай гэтага незнаёмца, брат! Хто ведае, можа ён здолее зняць з нас чары?
Паляўнічы сабака адскочыў убок, і кароль, хістаючыся, падняўся зь зямлі. І тут ён убачыў, што праз двор ідзе да яго высокая, стройная дзяўчына зь ярка-зялёнымі валасамі і скурай такога ж самага колеру.
– Дзе я? – зьдзіўлена спытаў кароль. – І хто вы такія?

– Гэта палац караля Эйлпа. Ён быў забіты пад час бітвы з нашымі ворагамі – друідамі, – адказала каралеўна. – А мы – няшчасныя дзеці караля Эйлпа.
Тады загаварыў паляўнічы сабака.
– Як цябе завуць, незнаёмец?– спытаў ён.
– Я кароль Эрбі, – адказаў той. – У мяне таксама ёсьць сын і дачка, і яны будуць аплакваць мяне ўсё жыцьцё, калі я не вярнуся да іх.

І тут хітрая задума прыйшла ў галаву каралевічу. Ён паклікаў сястру і сказаў ёй:
– Мы мусім завабіць сюды дачку гэтага караля. Я пастараюся ўгаварыць яе застацца са мной на ўсё жыцьцё, і тады зноў стануся чалавекам. І хто ведае – а раптам яе брат здолее зьняць зь цябе чары друідаў? Бо ён жа –прынц, і ягоны пацалунак можа вызваліць цябе ад іхных чараў.

– Вельмі добра ты ўсё прыдумаў! – сказала сястра. – Але як жа гэта зрабіць? Жанчына павінна застацца з табой, ня ведаючы, што ты – каралевіч. А прынц мусіць пацалаваць мяне, не здагадваючыся, што мяне зачаравалі друіды. І мы ня можам распавесьці пра нашую таямніцу каралю Эрбі.

– Так, сястра, – прамовіў каралевіч. – Тады давай скажам каралю, што заб’ем яго толькі праз год. Няхай вяртаецца ў сваё каралеўства і за гэты час падрыхтуе сына сабе ў пераемнікі. А ты пойдзеш з каралём і прывядзеш да нас ягоную дачку. Яна паслужыць залогам таго, што ейны бацька вернецца да нас праз год. Так мы завабім прынцэсу да сябе ў палац, а астатняе ўжо залежыць толькі ад нас саміх. Калі нас напаткае няўдача, то давядзецца нам да канца сваіх дзён бедаваць у адзіноце.

І вось яны сказалі каралю Эрбі, што адпускаюць яго на год, але з умоваю, што ягоная дачка пражыве гэты год у іхным палацы. Кароль вымушаны быў пагадзіцца і ў той жа дзень ён разам з дачкою караля Эйлпа вырушыў у дарогу. Падарожнікі не адпачывалі ні днём, ні ноччу, ажно пакуль не дайшлі да каралеўскага палаца.

Неўзабаве паляўнічы сабака, які ўвесь гэты час чакаў сястру, ні на хвіліну не адыходзячы ад брамаў, заўважыў, як яна спускаецца з пагорка, а побач зь ёю ідзе маладая прынцэса. Гэта была Ойгрыг, дачка караля Эрбі. А сын караля Эйлпа як толькі зірнуў на яе, дык адразу падумаў, што прыгажэй за яе няма ніводнай дзяўчыны ва ўсім белым сьвеце.

Брат і сястра прынялі Ойгрыг як ганаровую госьцю, і неўзабаве ейная нянавісьць і недавер да незвычайных гаспадароў зьмяніліся зьдзіўленьнем. Яна не разумела, як могуць гэты рахманы паляўнічы сабака з такімі добрымі вачыма і гэтая пяшчотная зялёная дзяўчына пагражаць сьмерцю ейнаму бацьку. Яна прасіла іх зьлітавацца над каралём Эрбі, але яны не зважалі на ейныя мольбы.

– Вы скрываеце ад мяне нейкую таямніцу, – сказала нарэшце Ойгрыг. Я ведаю, што ў вашых сэрцах няма ані каліва жорсткасьці.
І вось прыйшла вясна, і заквітнелі на зялёных пагорках званочкі; прыйшло лета, і кнігаўкі закружыліся ў сіне-блакітных нябёсах; прыйшла восень, і гронкі ярка-чырвоных ягад запалалі на галінках рабіны. Набліжаўся час вяртаньня караля Эрбі да дзяцей караля Эйлпа.

– Як добра тут у вас у гарах! – усклікнула неяк восеньню Ойгрыг.
Сэрца ў каралевіча закалацілася ад радасьці. Але дзяўчына не прамовіла тых словаў, якія ён прагнуў пачуць. А калі пагоркі атуліў першы сьнег, каралевіч сказаў ёй:
– Ты хутка ўжо пакінеш нас, Ойгрыг. Заўтра твой бацька прыйдзе сюды, а ты вернешся да сваіх.
– Вярнуся, але – адна! – тужліва усклікнула Ойгрыг. – Прашу цябе, не адпускай мяне адну! Малю, зжалься над маім бацькам! – Яна памаўчала, і потым ціха дадала: – А калі ты ня хочаш адпусьціць нас абодвух, адпусьці толькі бацьку, а мяне пакінь тут назаўсёды ці забі мяне замест яго.

І радасна і, адначасова, недаверліва глядзелі на яе дзеці караля Эйлпа.
– Ты і насамрэч згодная застацца тут назаўжды? – пыталіся яны.
– Так, – адказала Ойгрыг. – Я раблю гэта дзеля выратаваньня жыцьця майго бацькі. І як толькі яна прамовіла гэтыя словы, чары друідаў адразу ж разьвеяліся. Сын караля Эйлпа скінуў зь сябе сабачае аблічча і ўмомант ператварыўся ў высокага, прыгожага юнака.
– Не хвалюйся за бацьку, – сказаў ён з усьмешкаю. – У мяне нават і ў думках не было забіць яго.

Затым ён распавёў прынцэсе аб тым, як яго зачаравалі, а ягоная сястра абняла іх абодвух сваімі зялёнымі рукамі і расплакалася ад радасьці.

Тут ува двор увайшоў кароль Эрбі, і, убачыўшы іх, быў вельмі ўражаны. Яму раскрылі таямніцу, і ён зноўку выправіўся на радзіму, каб прывесьці свайго сына на вясельны баль, бо Ойгрыг і сын караля Эйлпа ўжо зьбіраліся павянчацца.

Апоўдні наступнага дня кароль Эрбі і ягоны сын прыбылі ў палац караля Эйлпа. Усе сустракалі іх з радасьцю. Адна толькі дачка караля Эйлпа была маркотная, бо яна зь першага погляду ўсім сэрцам пакахала юнага прынца, а яму не спадабаліся яе доўгія зялёныя валасы і смарагдавая скура.
– Не, не дачакаюся я ад яго пацалунку – так і застануся зачараванай, – сказала яна брату, і па яе зялёных шчоках пакаціліся буйныя сьлёзы.

– Не адчайвайся! – мовіў ён. – Прынясі лепей келіх бурштынавай медавухі, якая зварана з мёду дзікіх пчолаў. У старажытныя часы людзі казалі, што гэта чароўная медавуха. Хто ведае, а раптам яна схіліць сэрца прынца да цябе.
Сястра паслухалася ягонай парады і паднесла сыну караля Эрбі келіх чароўнага сонечнага напою.

–Пакаштуй! Ён пахне верасамі, – сказала дзяўчына. – Ён нагадае табе аб пагодных летніх дзяньках.
Прынц узяў келіх у яе з рук і паднёс да вуснаў. І вось, як толькі ён пакаштаваў чароўны мядовы напой, вочы ягоныя ўбачылі каралеўну ў яе былым прыгожым абліччы, і падалося яму, што не параўнуецца зь ёй аніякая іншая дзяўчына. Ён паставіў на стол келіх, абняў каралеўну і пацалаваў яе. І ў той жа момант злыя чары друідаў разьвеяліся, і дачка караля Эйлпа ізноў зрабілася прыгажуняю.

У той дзень адбыліся два вясельныя балі замест аднаго. Ойгрыг і сын караля Эйлпа засталіся ў палацы і шчасьліва пражылі там усё сваё жыцьцё. А дачка караля Эйлпа накіравалася разам з каралём Эрбі і ягоным сынам у іхняе каралеўства. І яны таксама знайшлі там сваё шчасьце.

А зь цягам часу зьдзейсьнілася і трэцяе прадказаньне друідаў: дзеці дзяцей караля Эйлпа сабралі са двара косьці ваяроў, даўным-даўно загінуўшых ў бітве з друідамі, паклалі іх у труны і нарэшце пахавалі, засыпаўшы зямлёй.

( Шатляндская казка. Пераклад з расейскай мовы.)

Казкі пра браўні

1. ФЭРН-ДЭНСКІ БРАЎНІ

Калісьці ў Шатляндыі жыло шмат браўні. Браўні – яны накшталт дамавікоў, але жывуць не ў дамах і не на падворках, а самі па сабе, дзе-небудзь непадалёку ад людзкога жытла. Ёсьць шмат казак пра браўні з Бодсбэка і браўні з Блэднока, але самая лепшая – гэта казка пра браўні з Фэрн-Дэна.

Фэрн-Дэн – гэта папаратнікавая лагчына. Так называлася калісьці адна фэрма, якая месьцілася ў самым канцы лагчыны, парослай буйной цёмна-зялёнай папарацьцю. Праз гэтую лагчыну трэба было прайсьці, каб трапіць на фэрму.

Хадзілі чуткі, што ў лагчыне жыве браўні. Удзень ён хаваўся ў папараці, а па начох, калі зь неба сьвяціў месяц, людзі часам бачылі, як ён без адзінага гуку, нібыта пачварны цень, крадзецца ад дрэва да дрэва, стараючыся, каб яго не заўважылі. Але ён ніколі нікому не рабіў нічога дрэннага. Бо ўсе браўні, калі іх ня крыўдзяць, ня толькі ня шкодзяць людзям, але наадварот, стараюцца дапамагчы тым, хто мае ў гэтым патрэбу.

Фэрмэр, гаспадар Фэрн-Дэна, часьцяком казаў, што нават ня ведае, як бы ён абыходзіўся без свайго браўні. Бо калі на фэрме трэба было тэрмінова нешта зрабіць, напрыклад, абмалаціць ды правеяць жыта ці ссыпаць зерне ў мяхі, сабраць рэпу, памыць бялізну ці прапалоць гарод – на дапамогу абавязкова прыходзіў браўні. Гаспадарам фэрмы варта было толькі перад тым, як класьціся спаць, адчыніць дзьверы сьвірану, ці пуні, ці хлява, ды паставіць на парог місачку з малаком – браўні на вячэру, і калі яны раніцай прачыналіся, місачка была пустая, а ўся праца паробленая. Прычым, усё было зроблена нават лепей, чым зрабілі б людзі.

Усе ведалі, што браўні – істота лагодная і добразычлівая, але ўсе чамусьці яго баяліся. Калі людзі вярталіся дадому з касьцёлу ці зь кірмашу, то яны нават уначы абыходзілі за некалькі міляў папаратнікавую лагчыну, бо вельмі баяліся нават здалёк убачыць браўні.

Адна толькі жонка фэрмэра не баялася браўні. Яна была вельмі добрай і ветлівай жанчынай і нічога ды нікога ў гэтым сьвеце не баялася. Калі ёй трэба было паставіць за парог місачку з малаком, браўні на вячэру, яна налівала ў яе самае тлустае і густое малако ды яшчэ клала ў яго поўную лыжку вяршкоў.
– Браўні вельмі старана працуе на нас, – казала яна, а грошай ня просіць. Таму мы мусім частаваць яго як мага лепей.

І вось аднойчы ўвечары фэрмэрка раптоўна захварэла, ды так моцна, што ўсе баяліся, каб яна не памерла. Ейны муж пачаў хвалявацца, прыслуга таксама, бо яна была вельмі добрай гаспадыняй, і ўсе любілі яе, як родную маці. Але ўсе яны былі людзьмі маладымі, у хваробах нічога не разумелі і таму казалі, што трэба тэрмінова выклікаць вопытную бабулю лекарку, якая жыла за сем міляў ад фэрмы на супрацьлеглым беразе ракі.

Але хто ж за ёй паедзе? Вось дзе праблема! Набліжалася поўнач, навокал было цёмна, як у пекле, а дарога да дому лекаркі праходзіла якраз праз лагчыну, а там жыў браўні, якога ўсе яны вельмі баяліся.

І ніхто на фэрме нават не здагадваўся, што той, каго яны так страшацца, стаіць за кухоннымі дзьвярыма ды слухае іхныя размовы.

Гэта быў маленькі валасаты пачварны чалавечак з доўгаю барадою, чырвонымі павекамі, шырокімі пляскатымі ступакамі, падобнымі да жабіных лапак, і доўгімі хударлявымі рукамі, якія зьвісалі ажно да зямлі.

Браўні быў вельмі ўстрывожаны і ўважліва прыслухоўваўся да размоваў на кухні. У той вечар ён, як заўсёды, вылез са сваёй патаемнай норкі ў лагчыне, каб даведацца, ці ёсьць для яго праца на фэрме, і выпіць сваю місачку малака. І тут ён убачыў, што ўваходныя дзьверы ў доме не зачыненыя, а ў вокнах гарыць сьвятло, і здагадаўся, што на фэрме нешта здарылася. Бо ў такі позьні час там заўсёды было цёмна і ціха. Тады ён прабраўся на ганак, каб даведацца, што там адбываецца і з размоваў прыслугі зразумеў, што фэрмэрка захварэла. У яго ажно сэрца разбалелася – так моцна любіў ён фэрмэрку, бо яна заўсёды вельмі добразычліва да яго ставілася. І ён моцна раззлаваўся, калі даведаўся, што гэтыя нягодныя баязьліўцы не асьмельваюцца ехаць за лекаркай, бо баяцца яго, браўні.

– Во дзе дурні!.. – прамармытаў ён і тупнуў шырокай пляскатай нагой. – Нібыта я кінуся іх кусаць, як толькі сустрэну! Каб яны толькі ведалі, як жа я стараюся не трапляцца ім на вочы, тады б яны можа не вярзьлі такую бязглузьдзіцу. Але нельга марудзіць, бо так гаспадыня і памерці можа. Мусіць, давядзецца мне самому за лекаркай ехаць.

Тут браўні падняў руку, зьняў зь цьвіка цёмны фэрмэрскі плашч і накінуў яго сабе на галаву. Потым захутаў у яго сваё нязграбнае цела і хуценька пабег да стайні, а там ускочыў на самага быстраногага каня і стрымгалоў панёсься да дому лекаркі.

Старая лекарка спала, калі браўні пачаў барабаніць у ейнае акно. Праз хвіліну ў акне паказаўся белы начны каптурок. Бабуля прыціснулася тварам да шкла.
– Хто там? – спытала яна.
Браўні нахіліўся і прамовіў сваім глухім басам:
– Хутчэй зьбірайся, спадарыня! Трэба ратаваць жыцьцё гаспадыні Фэрн-Дэна. На фэрме яе няма каму лячыць, бо там адны толькі дуры-служанкі.
– Але як жа я туды дабяруся? – занепакоілася старая. – Ці прыехала за мной павозка?
– Павозкі няма, – адказаў браўні. – Сядай да мяне за сьпіну і моцна трымайся за мяне.

Браўні ня проста казаў, ён загадваў, і лекарка не магла не паслухацца яго. Яна хуценька апранулася і выйшла з хаты. Потым стала на камень, які ляжаў ля ганку, узьлезла на каня і села, моцна абхапіўшы незнаёмца ў цёмным плашчы.

Яны ехалі моўчкі, пакуль не наблізіліся да лагчыны. Тут бабці зрабілася страшна.
– Як Вы думаеце, ці не сустрэнем мы тут браўні? – нясьмела спытала яна. – Ня хочацца мне яго бачыць! Людзі кажуць, што сустрэча зь ім не прадвяшчае нічога добрага.

Ейны спадарожнік рассьмяяўся нейкім дзіўным сьмехам.
– Не турбуйся і не кажы абы чаго, – строга сказаў ён. – Ты баішся сустрэць пачвару. Але нікога больш брыдкага, чым той, хто сядзіць зараз з табой на кані, ты ня ўбачыш. Гэта я табе абяцаю!
– Ну тады ўсё ў парадку! – прамовіла бабуля і ўздыхнула з палёгкаю. – Хоць я і ня бачыла Вашага твару, але ведаю, што вы чалавек добры і прыстойны, бо ня стане зласьлівец так супакойваць бедную бабцю.

Больш яны не размаўлялі, ажно пакуль не праехалі праз усю лагчыну і конь ня ўбег ува двор фэрмы. Тут вершнік спыніўся, саскочыў з каня, працягнуў свае моцныя доўгія рукі і асьцярожна ссадзіў бабулю. І раптам зь яго сасьлізнуў плашч, і лекарка ўбачыла, што ейны спадарожнік – пачвара з кароткім шырокім тулавам і брыдкімі бясформеннымі рукамі і нагамі.
– Дык хто ж Вы такі? – спытала яна, узіраючыся ў ягоны твар, асьветлены ранішняю зарою. – Чаму ў Вас вочы як талеркі? І што ў Вас за ступакі? Нешта ж яны занадта вялікія і жабіны лапкі нагадваюць!

Браўні весела рассьмяяўся.
– У маладосьці я шмат міляў прайшоў пешшу. А кажуць, хто многа ходзіць, у таго ступакі становяцца расплясканымі – адказаў ён. – Але ты, спадарыня, не губляй дарма часу. Ідзі ў дом. А калі хто спытае, як ты здолела так хутка сюды даехаць, скажы вось што:
– Людзі за мной не прыехалі. Таму давялося мне ехаць, седзячы за сьпінаю ў браўні з Фэрн-Дэна! :)

2. “Я САМ”

Жыў-быў хлопчык, і звалі яго Парсі. Як і многія хлопчыкі і дзяўчынкі, увечары ён нізавошта не жадаў класьціся спаць.

Парсі і ягоная мама жылі ў маленькім мураваным доміку на самай мяжы паміж Шатляндыяй і Англіяй. Жылі яны бедна, але па вечарох, калі запальваліся залатыя сьвечкі, а ў каміне весела гарэў яркі агонь, у іхным доміку было вельмі ўтульна. Тады Парсі ўладкоўваўся ля каміну, а мама распавядала яму старадаўнія казкі. А калі не распавядала, ён проста сядзеў ды глядзеў на полымя, якое ўвесь час мянялася, то ўспыхваючы, то ападаючы... Нарэшце (Парсі заўсёды лічыў, што занадта рана) мама казала сыночку:
– Трэба ўжо класьціся спаць, Парсі!
Хлопчык упарціўся і казаў: “Яшчэ рана!” Але ўсё ж такі мусіў класьціся ў ложак. І, бывала, не пасьпее дакрануцца галавою да падушкі, як адразу і засьне.

І вось аднойчы ён ніяк не хацеў класьціся, а маме надакучыла яго ўгаворваць. Яна ўзяла сьвечку і сказала:
– Можаш заставацца тут, калі табе так хочацца. Але, калі прыйдзе старая фея і забярэ цябе з сабою – будзеш вінаваты сам. Тады пашкадуеш, што мяне не паслухаўся.
І яна пайшла ў спальню.
“Няўжо я стану баяцца старую фею!” – раздражнёна прамармытаў Парсі і застаўся сядзець ля агню.

Трэба сказаць, што ў доміку матулі Парсі, як і ў шматлікіх іншых фэрмэрскіх дамах, кожную ноч зьяўляўся маленькі браўні. Ён спускаўся ў камін па дымаходу, падмятаў падлогу і наводзіў у хаце парадак. Каб узнагародзіць яго за гэтыя паслугі, мама Парсі заўсёды ставіла за парогам місачку зь вяршкамі, зьнятымі з казінага малака. Раніцай місачка заўсёды была пустой, бо ў тыя часы ўсе браўні сябравалі зь людзьмі. Але яны былі вельмі запальчывымі і злаваліся, калі ім здавалася, што людзі іх пакрыўдзілі. І калі, ня дай Божа, гаспадыня забывалася пакінуць для браўні місачку зь вяршкамі ці малаком, то нараніцу ў яе хаце ўсё было перавернута дагары нагамі, а браўні ўжо больш ніколі не прыходзіў дапамагаць ёй па гаспадарцы.

Але той браўні, што дапамагаў матулі Парсі, заўсёды знаходзіў за парогам місачку зь вяршкамі. Таму ён зьяўляўся ў хаце кожную ноч і працаваў бясшумна і вельмі старана, пакуль Парсі і ягоная мама соладка спалі. Трэба сказаць, што ў гэтага браўні таксама была матуля – старая і вельмі злая фея. Яна недалюблівала людзей. Пра яе і казала мама Парсі, калі сыходзіла ў спальню.

А Парсі ўсё сядзеў ды сядзеў ля агню, вельмі задаволены тым, што дамогся свайго. Але, калі агонь пачаў згасаць, хлопчыку стала холадна і ён вырашыў іьсці спаць, як раптам нешта заварушылася, зашамацела ў дымаходзе і неўзабаве з каміна ў пакой выскачыў браўні – маленькі чалавечак з тонкімі крывымі ножкамі і вострымі вушкамі. Парсі вельмі зьдзівіўся – ён зусім не спадзяваўся ўбачыць браўні. А той таксама зьдзівіўся, што Парсі ўсё яшчэ ня сьпіць. Хлопчык усё глядзеў ды глядзеў на браўні і нарэшце спытаў:
– Як цябе зваць?
– “Сам” – адказаў браўні і хітравата ўсьміхнуўся. – А цябе як?
Парсі здагадаўся, што браўні пажартаваў і вырашыў таксама адказаць жартам:
– Мяне завуць “Я сам”,
І яны пачалі гуляць ля каміну.

“Сам” быў вельмі жвавым браўні і Парсі толькі вачыма лыпаў, калі той спрытна, нібыта кошка, саскокваў з высокай шафы на стол ці раскідваў кошыкі па падлозе. Незаўважна праляцеў час. Парсі падышоў да каміна і паварушыў вугольле, і тут раптам гарачы чырвоны вугельчык адскочыў убок і ўпаў прама на ножку браўні. “Сам” завішчаў ад болю, ды так пранізьліва, што старая фея, ягоная маці, пачула, ды, разьюшыўшыся, пачала крычаць у дымаход:
– Хто цябе пакрыўдзіў? Адказвай! Вось я зараз спушчуся і ён у мяне паскача!
Тут Парсі кінуўся ў спальню, забраўся ў свой ложак і з галавой загарнуўся ў коўдру. Ён дрыжэў усім целам – так яму было страшна.

– Ну, кажы, хто зрабіў табе балюча?! – крычала старая фея сыну.
– Гэта “Я сам”! – завішчаў у адказ браўні.
– Дык чаго ж ты расшумеўся? – адгукнулася ягоная маці. – Чаму я павінна турбавацца з-за ўсялякіх дробязяў? Сам сабе зрабіў балюча, значыць, сам і вінаваты. Тут з каміну высунулася доўгая кашчавая рука са скурчанымі пальцамі, схапіла браўні і пацягнула яго ў дымаход.

Раніцай маці Парсі ўбачыла, што місачка зь вяршкамі стаіць за парогам некранутая. І браўні ўжо ніколі больш не прыходзіў у іхны домік. Вельмі перажывала мама Парсі, што засталася без такога старанага памочніка. Затое ейнага сыночка цяпер ужо ня трэба было ўгаворваць класьціся спаць. Парсі крыху пабойваўся – а раптам доўгая кашчавая рука са скурчанымі пальцамі ізноў высунецца з каміна дый пацягне яго, Парсі, у дымаход. :)

(Казкі перакладзены з расейскай мовы)

Сямёра братоў

Жыла на сьвеце кабета і было ў яе сямёра сыноў, а дачкі не было. Калі прыйшоў час ёй ізноў нарадзіць, сыны сказалі:
– Мы паедзем на паляваньне. Калі ў цябе народзіцца дачка – вывесь рэшата, і мы вернемся дадому, калі сын – вывесь ружжо, мы дамоў ня вернемся, бо нам сястра патрэбна.

Нарадзілася дачка. Кабета папрасіла сваю нявестку, каб тая павесіла рэшата, але нявестка з-за зайздрасьці ружжо павесіла. А маці радавалася: “Вернуцца мае сыны!”.

Вырасла дзяўчынка, а браты ўсё не вярталіся. Дзяўчынка нават і ня ведала, што яны ў яе ёсьць. Аднойчы гуляла яна зь сяброўкамі. Паспрачаліся яны. Сяброўкі пачалі клясьціся і кожная казала:
– Клянуся сваім братам!
Дзяўчынка разгубілася:
– А ў мяне няма брата, што жа мне рабіць? Буду клясьціся нашым цялём!
А сяброўкі пытаюцца:
– Чаму гэта ты цялём клянешся? У цябе ж сямёра братоў ёсьць!
Дзяўчынка заплакала і пабегла дадому.

– Мама, ці ёсьць у мяне браты? – спытала яна ў маці.
– Сямёра братоў, дочачка, ёсьць у цябе. Аднойчы, калі ты павінна была нарадзіцца, пайшлі яны на паляваньне і сказалі мне: “Калі дачка народзіцца – рэшата павесь, мы вернемся, калі сын – ружжо, тады мы ня вернемся”. А жонка твайго дзядзькі з-за зайздрасьці ружжо павесіла, вось браты і не вярнуліся.
– Я пайду шукаць іх, – сказала дзяўчынка.

Доўга блукала яна па сьвеце і нарэшце знайшла дом, у якім нікога не было, але па ўсім было бачна, што людзі ў ім жывуць. Зайшла яна ў дом, падмяла падлогу, прыгатавала абед, усё парабіла, а сама схавалася. Неўзабаве браты дамоў вярнуліся.
– Што гэта? – зьдзіўляюцца яны. – У хаце прыбрана, абед прыгатаваны, а нікога няма! Як такое можа быць?
Так прайшло некалькі дзён, а дзяўчына ўсё не паказвалася.

Аднойчы браты параіліся паміж сабой і вырашылі, што шасьцёра зь іх пойдуць на паляваньне, а сёмы ў хаце застанецца і даведаецца, што тут адбываецца. Сёмы брат схаваўся. Дзяўчына выйшла, падмяла падлогу, прыгатавала абед. Потым прынесла вады, каб замясіць цеста. Юнак злавіў яе за косы і гаворыць:
– Адкуль ты зьявілася, скажы мне?
– Было ў мяне сямёра братоў. Яны сышлі з дому, а я пайшла іх шукаць, – адказвала дзяўчына.
– Так ты ж – наша сястра! – узрадаваўся юнак. – Я пайду распавяду ўсё нашым братам!

Разшукаў юнак братоў.
– Радасную вестку вам нясу! – крыкнуў ён. – Сястра наша знайшлася!
Узрадаваліся браты, кінуліся абдымаць адзін аднаго. Прыйшлі дамоў і сталі распытваць сястру:
– Распавядзі нам, што на самой справе здарылася?
– Жонка нашага дзядзькі з-за зайздрасьці ружжо вывесіла, каб вы не вярнуліся!
– Цяпер гэта твой дом, ты будзеш жыць тут, а мы будзем хадзіць на паляваньне, – сказалі ёй браты.

А жонка іхняга дзядзькі тым часам радавалася: “Як добра – і ўсе сямёра братоў зьніклі, і дзяўчынка таксама зьнікла.” Выйшла яна ўвечары з дому і стала пытацца ў месяца:
– Скажы, хто прыгажэйшы – я ці ты?
– Ні ты, і ні я, – адказваў месяц, – а вось жыве сястра ў сямі братоў – яна прыгажэйшая за ўсіх!

Пачуўшы гэта, пайшла дзядзькава жонка шукаць дзяўчыну. Знайшла яе дом. Пастукала ў дзьверы. Дзяўчына адчыніла ёй, узрадавалася, стала рознымі стравамі частаваць.
– Прынясі мне, калі ласка, вады, піць хачу, – папрасіла госьця.
Дзяўчына прынесла вады. Тая выпіла.
– А цяпер ты папі, – сказала яна дзяўчыне.
Кабета незаўважна кінула свой пярсьцёнак у шклянку. Дзяўчына выпіла ваду са шклянкі, упала і памерла. Кабета хуценька сышла. “Ну, цяпер маё сэрца супакоілася !” – сказала яна сабе.

Вярнуліся браты, глядзяць: сястра іхняя мёртвая ляжыць. Заплакалі яны: “Адвярнулася ад нас шчасьце!”. Ня сталі браты хаваць сястру, зрабілі скрынку, паклалі ў яе дзяўчыну. З аднаго боку скрынку аздобілі золатам, а з другога – срэбрам. Забілі цьвікамі, прывязалі да вярблюда, а самога вярблюда выпусьцілі ў стэп.

Сын падзішаха выехаў на паляваньне, глядзіць: самотны вярблюд брыдзе па стэпу, нікога побач зь ім няма. Прывёў ён вярблюда ў палац. Адчыніў скрынку – а там мёртвая дзяўчына ляжыць, прыгожая як месяц і сонца!
– Абмыйце цела дзяўчыны і апраніце ў саван!” – загадаў сын падзішаха.

Дзяўчыну абмылі, апранулі ў саван. Падышоў да яе маленькі хлопчык.
– Адыдзі, не чапай яе! – закрычалі на яго.
Хлопчык дакрануўся да вуснаў дзяўчыны і дастаў у яе з роту пярсьцёнак – дзяўчына ў той жа момант расплюшчыла вочы, паднялася і села.
– Што гэта? – спалохаліся ўсе.
Дзяўчына распавяла ім пра ўсё, што зь ёй здарылася.
– Ці выйдзеш ты за мяне замуж? – спытаў у яе сын падзішаха.
Дзяўчына пагадзілася. Сем дзён спраўлялі вясельле. Зьдзейсьніліся іхныя мары!


Курдская народная казка. Пераклад з расейскай мовы.

Нявеста вужа

Аднойчы ў сьпякотны летні поўдзень тры паненкі купаліся ў моры. Адна пытаецца:
– Цікава, хто з нас першай замуж выйдзе?
Другая ёй адказвае:
– Першай выйдзе замуж самая прыгожая!
А трэцяя паненка прамаўчала. Неўзабаве выйшла яна з вады і хацела апрануцца. Зірнула на сукенку – а там вуж ляжыць.
– Вуж, даражэнькі, – просіць паненка, – спаўзі, калі ласка, з сукенкі.
– Заручыся са мною, – адказвае вуж, – тады спаўзу!
– Чаму ж не заручыцца? – сьмяецца дзяўчына. – Толькі аддай мне сукенку!
– Ну, не..., – не пагаджаецца вуж, – спачатку падары мне свой пярсьцёнак.
Зьняла дзяўчына пярсьцёнак і аддала яго вужу. У той жа момант зьнік вуж зь пярсьцёнкам у марскім бяздоньні. Заплакала паненка, а сяброўкі пачалі яе суцяшаць:
– Не маркоцься, дарагая. Можна падумаць, вужы ў нявестах разьбіраюцца!

Але праз тры тыдні вуж прыехаў за сваёй нявестаю. Зь вялікай пашанаю выйшаў ён з мора: сам сядзеў у залатой карэце, на галаве – залатая карона. На вупражы дыяманты зіхацяць. За карэтаю ідуць музыкі ды на розных інструмэнтах граюць. Убачыла ўсё гэта дзяўчына і пабегла да бацькоў:
– Мама, тата, што ж мне рабіць? Вуж за мной прыехаў!
Спалохаліся бацькі, ня ведаюць, што рабіць, што вужу казаць. Але нейкая бабця іх навучыла:
– Можна падумаць, вужы ў нявестах разьбіраюцца, – сказала яна. – Аддайце яму гуску. Вуж абрадуецца і пойдзе.
Аддалі бацькі гуску замест дачкі. Абрадаваўся вуж, узяў гуску і паехаў. Едзе ён, а на дрэўцы сінічка сядзіць ды сьпявае:
– Пан вуж – добры муж, гуску вязе!
Зразумеў вуж, што яго падманулі.

Праз тры тыдні зноў едзе ён за нявестай. Вуж не ў гуморы, ён злуецца ды патрабуе, каб яму неадкладна аддалі нявесту. Але тая ж самая, што і ў мінулы раз, бабця, зноў ім параіла:
– Можна падумаць, вужы ў нявестах разьбіраюцца. Аддайце яму козачку. Вуж абрадуецца і пойдзе.
Аддалі бацькі козачку замест дачкі. Абрадаваўся вуж, забраў козачку і паехаў. Едзе ён, а на дрэўцы сінічка сядзіць ды сьпявае:
– Пан вуж – добры муж, козачку вязе!
Зразумеў вуж, што яго зноў падманулі.

Праз тры тыдні ўжо ў трэці раз едзе ён за нявестай. Вуж раз’юшаны, крычыць, каб ня ўздумалі больш над ім насьміхацца, бо дабром ім гэта ня скончыцца. Бацькі вымушаныя былі аддаць вужу сваю дачку. Абрадаваўся вуж, пасадзіў нявесту ў карэту і паехаў. Едзе ён, а на дрэўцы сінічка сядзіць ды сьпявае:
– Пан вуж – добры муж, прыгажуню-нявесту вязе!
Вуж узрадаваўся яшчэ больш і разам з карэтаю, нявестаю ды музыкамі зьнік у марскім бяздоньні.

Праз год маці нявесты прыйшла да мора і пытаецца:
– Дочачка, любая, распавядзі мне, як жывецца табе?
Выйшла з мора жабка і адказвае:

– Шчасьлівая твая дачка. Жыве яна ў багатым палацы і маленькага сыночка гадуе.
Усьцешылася маці, пачуўшы такія словы, і дадому пайшла.

На другі год маці нявесты зноў прыйшла да мора і пытаецца:
– Дочачка, любая, распавядзі мне, як жывецца табе?
Выйшаў з мора рак і адказвае:
– Шчасьлівая твая дачка. Жыве яна ў багатым палацы і маленькую дочачку гадуе.

На трэці год зноў прыйшла маці нявесты да мора і пытаецца:
– Дочачка, любая, распавядзі мне, як жывецца табе?
Пачуўшы гэта, нявеста вужа абняла свайго мужа і стала прасіць:
– Дазволь мне, калі ласка, у роднай матулі пагасьцяваць, бо сумуе яна безь мяне.
Вельмі не хацеў вуж адпускаць сваю жонку. Але, расчулены ейнымі просьбамі, дазволіў ёй паехаць да маці і пагасьцяваць там тры тыдні.

Узяла нявеста вужа сыночка і дочачку і паехала да роднай матулі ў госьці. Дзьве жабкі карэту цягнулі, а шчупак замест фурмана быў. Сустрэла маці дачку, абняла яе, пацалавала ўнукаў сваіх. Любуецца імі ды плача ад шчасьця. Пагасьцявала нявеста вужа тры тыдні ў матулі, а потым зноў да свайго любага мужа ў марское бяздоньне вярнулася.

Латышская народная казка. Пераклад з расейскай мовы.

Мышка палявая і мышка хатняя

Аднойчы сонечным летнім ранкам вылезла хатняя мышка з норкі і пабегла ў бліжэйшую вёску да сваёй радні – палявой мышкі. Прыбегла да яе і кажа:
– Добры дзень, сястрычка! Ці пазнала ты мяне?
– Прывітаньне, даражэнькая! Ці можа такое здарыцца, каб я сваю сястрычку не пазнала? – адказвае палявая мышка. – Вельмі я ўсьцешаная, што ты мяне наведала! Спадзяюся, ты адразу мяне знайшла? У лесе не заблудзілася?
– Ды не, не заблудзілася. Скажы ты мне лепей, сястрычка, што гэта за гара, пакрытая шчэцьцю, узвышаецца пасярод тваёй хаты?
– Дык гэта ж маё зерне прарасло, мая адзіная ежа, – адказвае, цяжка ўздыхаючы, палявая мышка.

Хатняя мышка ажно лапкамі за галаву схапілася:
– А Божа ж ты мой! Так жа можна і ад голаду памерці! У мяне ж, сястрычка, ежа зусім іншая: на сьняданак я звычайна ем вэнджаную кілбаску, на абед – салёнае сала, а на вячэру – тлустую сьмятану. І ўсё гэта я спакойна бяру на кухні. Не пасьпею з норкі высунуцца – а ежа ўжо ляжыць на маім стале! Ці можна тваё жыцьцё з маім параўнаць? Перабірайся лепей да мяне ў Рыгу. Будзем жыць разам.

Перабралася палявая мышка да сваёй сястрычкі ў гарадзкі дом. Вылезьлі яны ноччу з-пад падлогі і пытаюцца ў цвыркуна:
– Скажы нам, цвыркунок, кот у хаце, ці не?
– Няма яго. Ён яшчэ зранку паехаў на кірмаш мышыныя шкуркі прадаваць! – адказвае цвыркун.
– Тады можна ісьці, – узрадавалася хатняя мышка. – Ты, сястрычка, каля норкі пастой. Я сюды кілбаскі ды сала насіць буду, а ты ўсё гэта ў норку цягні.

Толькі хатняя мышка накіравалася ў бок кухні, як бачыць – кот з гораду вярнуўся. Заўважыў ён мышку і як скокне прама на яе... Пашанцавала яшчэ, што пасьпела яна ў норку ўцячы, іначай дабром бы ёй усё гэта ня скончылася.
– Не перажывай, – супакойвае хатняя мышка палявую, – не бяда, што ў нас тут нічога не атрымалася. Зараз пойдзем праз галоўную нару ў сьвіран па сала.

Пайшлі яны ў сьвіран, а там зноўку непрыемнасьць: гаспадар адчыніў дзьверы, а ягоны цюцік на сястрычак накінуўся. Небаракі тыя ледзьве з жыцьцём ні разьвіталіся. Паглядзела на ўсё гэта палявая мышка і вырашыла вярнуцца на поле ў сваю норку. А сваёй сястрычцы вось што сказала:
– Лепей прарослае зерне есьці ды страху ня ведаць, чым па-панску харчавацца ды за сваю шкурку ўвесь час трэсьціся. Я сваё зерне сама зьбіраю, а ты толькі і глядзіш, як бы гэта чужым дабром пажывіцца. Бывай!

Латышская народная казка. Пераклад з расейскай мовы.